ماگماتیسم و تکتونوماگماتیسم پرکامبرین پسین در ایران مرکزی

سنگهای ولکانیک سازندهای ریزو‘ اسفوردی و هرمز که جزو فعالیت های پست تکنونیک فاز کوهزایی کاتانگایی محسوب می شوند از لحاظ لیتولوژیکی‘ سنی و پترولوژیکی اختصاصات مشابهی نشان می دهند که سبب انگیزه مطالعه کلی و مقایسه آنها با یکدیگر در این پژوهش شده است. به طور کلی سنگهای آذرین این سازندها به دو گروه عمده قابل تفکیک می باشند. نخست سنگهای و لکانیک اسید‘ با قرابت کالکوآلکالن و دوم گدازه های بازیک و یا دایکهای دلریتی با قرابت آلکالن که همزمان یا کمی پس از جایگزینی سنگهای اسید به سطح زمین راه یافته اند.
ماگماتیسم دوگانه یا با یمودال (اسید – بازیک) همراه با اختصاصات پترولوژیکی و ژئوشیمیایی سنگ های این مناطق موید شکل گیری آنها در یک محیط ریفت درون قاره ای است که با ریفتهای فعال امروزی نظیر شاخه شرقی ریفت شرق آفریقا و یا ریفتهای قدیمی تر مثلاً ریفت ریوگراند قابل مقایسه اند. ریفت این مناطق یک ریفت جنینی بوده است که هرگز به مرحله پیشرفته تر یعنی اقیانوس زایی نرسیده است. بنظر می رسد که منشاء سنگهای بازیک منطقه ماگمای آلکالن اولیه ای باشد که خود در اثر بالا آمدن استنوسفر و ذوب بخشی گوشته فوقانی تشکیل شده است و پس از صعود و جایگزینی در عمق تعادلی خود ضمن تفریق و تبلور سبب ذوب پوسته فوقانی و ولکانیسم کالکوآلکالو اسیدی شده که به صورت گدازه های ریولیتی و فعالیتهای پیروکلاستیک شدید به سطح زمین راه یافته است. با توجه به اینکه سنگهای بازیک در ریشه سنگهای اسیدی قرار داشته اند و به علت خمیری بودن سنگهای اسیدی و وزن مخصوص بیشتر سنگهای بازیک این سنگهای نتوانسته اند به بالا راه پیدا کنند و لذا به صورت دیاک و توده های نفوذی کوچک که فعالیت آنها بعد از سرد شدن توده های اسیدی بیشتر می شود به بالا می رسند و شاید علت کمبود سنگهای بازیک نیز همین باشد.