مطالعه مخروطیان ایران

در تاکزینومی جدید‘ بازدانگان از نظر پیدایش‘ فیلوژنی‘ تکامل و اختصاصات مرفولوژیکی به سه گروه مستقل تقسیم می شوند:
گروه اول بازدانگان ابتدائی هستند‘ که در حقیقت فسیل زنده بوده‘ در فور کنونی جهان نمایندگان معدودی‘ با انتشار اندمیک داشته و در طول و عرض جغرافیائی خاصی محصور مانده اند. از این بازدانگان پایه هائی بنقاط مختلف جهان منجمله بایران نیز آورده شده که امروز بعنوان زینت در برخی از یارکهای ایران دیده می شود مانند ژنکیوبی لوبا و سیکاسها.
گروه دوم بازدانگان حقیقی بنام مخروطیان یا سوزنی برگان هستند که در پهنه رویشی فعلی جهان مقام خاص داشته‘ در صنعت‘ اقتصاد و پوشش جنگلها و ارتفاعات مناطق سرد اهمیت مخصوصی دارند. در این مقاله این گروه از بازدانگان در ایران مورد بحث قرار گرفته است.
گروه سوم بازدانگانی حد واسط نهان دانگان و مخروطیان می باشند که با داشتن‘ برچه بازدانه در آنها در پوششی از قطعات گل محصور می ماند و در حقیقت بجای دانه نوعی دیاسپور دارند. بازدانگان اخیر شامل سه راسته هستند که دو راسته آن اندمیک بوده و یک راسته آن با 44 گونه انتشاری پراکنده در بیشتر نقاط خشک دنیا دارد منجمله ده گونه آن در فلور ایران شناخته شده است.
در جنگلهای ایران نسبت سوزنی برگان به درختان و درختچه هائی که برگهای پهن دارند بسیار ناچیز است. مجموعاً 15 گونه از 5 جنس مخروطیان در ایران می رویند که در مقام مقایسه با 50 جنسی که در تمام دنیا انتشار دارد‘ رقمی بسیار معدود بشمار می رود. بطوریکه از تعداد گونه های مخروطیان ایران برمیآید پنج جنس مزبور نیز هریک دارای گونه های معدود هستند که در مقایسه زیر بآن اشاره می شود.
5 گونه کاج در ایران نامبرده شده است که در برابر 76 گونه شناخته شده در دنیا بسیار ناچیز است.
1گونه تاکزوس بومی ایران است و در جنگلهای شمالی می روید با 9 گونه که در دنیا انتشار دارد اگر مقایسه کنیم بسیار قلیل است.
7گونه سرو کوهی یا ژنی پروس از عناصر درختی یا درختچه ای ارتفاعات 2500 متر به بالا در ایران هستند که اهمیتی خاص دارند و اگر با 60 گونه ایکه در نقاط مختلف دنیا انتشار دارد مقایسه کنیم به نسبت سایر مخروطیان ایران قابل توجه است.
1گونه سرو با دو واریته بنام زربین و سروناز در ایران می روید که در بعضی نقاط تشکیل جنگل را داده اند‘ گرچه سروها از نظر تنوع در برابر 13 گونه ای که در جهان می رویند منحصر می باشند.
1گونه سرو خمره ای یا تویا از 6 گونه ای که در دنیا می روید در ایران انتشار دارد.
در گونه های نامرده فوق‘ کاجها در رویش فعلی ایران اهمیت ندارند و اگر در گذشته نیز در اواخر دوران سوم و ابتدای دوران چهارم در ایران انتشار داشته اند‘ متأسفانه بعلت فقدان مطالعه و بررسی کامل از آن اطلاع نداریم و آنچه مسلم است‘ و می توان از حافظه تاریخ یاری گرفت‘ کاجها از گذشته دور در ایران همیشه کاشته شده اند و گونه هائی که در فلور ایران از آن نامبرده شده و نگارنده هنوز بآن دسترسی نیافته است‘ احتمالاً در لشکرکشی های پادشاهان هخامنشی و ساسانی نظر باهمیتی که چوب آنها در ساختن پلها و کشتی ها داشته است از خارج به ایران آورده شده و بکشت آن مبادرت گردیده است ولی بعدها بعلت آنکه بومی ایران نبوده اند و با صلاح در اپتیموم اکولژیکی خود قرار نداشته اند بتدریج از بین رفته و امروز پایه هائی بسیار نادر از آنها بجای مانده است.
سرو کوهی یا ژنی پروس در رویش ایران اهمیت خاصی دارند که در جای خود از آن بحث خواهد شد.
سروها از گذشته بسیار دور در ایران اهمیت خاصی داشتند و این اهمیت گذشته از جنبه های اقتصادی‘ ریشه عمیقی در معتقدات مذهبی و دینی ایرانیان قدیم داشته است. زربین یاسرو در ایران قدیم همیشه درختی مقدس بشمار می رفت. در این خلاصه چند عکس از سروهای تاریخی ایران در ناحیه رودبار تقدیم می شود که از نظر قدمت بسیار جالب هستند و بدون شک در سایر نقاط ایران نیز نمونه های دیگری از این تاریخهای زنده وجود دارد که از دیرباز برپا ایستاده اند.