نقش تکتونیک در رسوبگذاری و مورفولوژی رودخانه کشف‌رود واقع در شمال شرق ایران

رودخانه کشف‌رود در شمال شرق ایران، با روند تقریباً غربی – شرقی جریان داشته و در مرز ایران و ترکمنستان به رودخانه تجن می ریزد. طول این رودخانه در حدود 300 کیلومتر و وسعت حوضه آبریز آن 16200 کیلومتر مربع و شیب متوسط آن در حدود 5/0 درصد (رودخانه ای با شیب کم) می‌باشد. این رودخانه از نوع ماندری ماسه‌ای – گراولی بوده و در فرو نشست فشاری مشهد – قوچان در بین رشته کوههای کپه‌داغ و بینالود جریان دارد. مرز شمالی آن گسل فعال کشف‌رود و مرز جنوبی آن را گسل های جنوب مشهد و جنوب چناران در راستای زمین درز پالئوتتیس تشکیل می‌دهند و مرز انتهایی آن نیز گسله امتداد لغز چپگرد هریرود می‌باشد که رودخانه تجن در امتداد آن جریان دارد. نهشته‌های آبرفتی دشت مشهد حاصل فعالیت رودخانه کشف‌رود و سیلابهای فصلی است که حداکثر ضخامت آنها در حدود 250 متر است. نرخ ذخیره رسوب در دشت مشهد وابسته به شرایط آب و هوایی، پستی و بلندی، شیب حوضه آبریز و لیتولوژی منطقه می با شد. نرخ حفاظت رسوب در ارتباط با فرونشست تکنونیکی است. در نتیجه، در این قسمت فرایند آبرفت گذاری غالب است ولی در مرز شرقی حوضه آبریز، در نزدیکی آق در بند، بر اثر تجدید حیات رودخانه، آبرفت زدایی حکمفرماست. روند تغییرات اندازه ذرات از بالا دست به طرف پایین دست رودخانه کشف‌رود متغیر می‌باشد و روند کاملاً ریز شونده را نشان نمی‌دهند. این تغییرات اندازه ذرات می‌تواند بیانگر تغییرات شیب کانال (تغییرات در سطح اساس) و شرایط خاص زمین‌شناسی نظیر، فعالیت های تکتونیکی باشد. همچنین وجود رودهای فرعی همراه با منشاء رسوبات جانبی از فاکتورهای مهم درشت شوندگی به طرف پایین دست این رودخانه می‌باشد. 12 رخساره سنگی (شامل 4 رخساره گراولی، 5 رخساره ماسه‌ای و 3 رخساره گلی) در توالی های تشکیل شده در رودخانه کشف‌رود و سر شاخه‌های آن شناخته شده است که وضعیت تکتونیکی منطقه در تشکیل آنها نقش داشته است. پیچ خوردگی تکتونیکی در این ناحیه ممکن است بعلت انحراف طولی (موازی با جهت دشت سیلابی) و یا بصورت انحراف جانبی (عمود بر جهت دشت سیلابی) پروفیل رودخانه باشد. همچنین در ناحیه مطالعه شده، تکرار قطع شدگی ها ممکن است بر اثر تکرار سیلاب‌ها بوده باشد.